Zespół Poszpitalny Bożego Ciała

Pierwsza wzmianka o szpitalu datowana jest na 1395 rok, a o kościele piętnaście lat wcześniej. Pierwotnie szpital służył jako leprozorium, czyli szpital osób chorych na trąd. Zwierzchnictwo miała nad nim Rada Starego Miasta. Zachowała się wzmianka z 1395 roku – mieszczanin Nicolaus umieścił w szpitalu swoją żonę Sigle, która zaraziła się trądem (łac. Nicolaus mit den engelschen fecit sufficientem divisionem cum uxore sua lepra infecta et in hospitale corporis Christi relegata). Na terenie państwa krzyżackiego szpitale dla trędowatych otrzymywały najczęściej wezwania św. Jerzego – patrona rycerzy i trędowatych bądź Bożego Ciała. Tak też było w Gdańsku. Najstarsze leprozorium nosiło imię św. Jerzego i znajdowało się w okolicy dzisiejszych ulic Bielańskiej i Elżbietańskiej. Przy zabudowaniach kompleksu Bożego Ciała powstały dwa cmentarze – jeden na użytek leprozorium, drugi pod opieką znajdującego się niedaleko lazaretu, czyli głównego gdańskiego szpitala.

Rolę leprozorium zespół Bożego Ciała pełnił do XV wieku. Później zmienił przeznaczenie, przyjmowano tu ludzi starych, chorych i samotnych. Tak pozostało aż do 1945 roku. Zwycięstwo reformacji nad katolicyzmem w Gdańsku sprawiło, że rolę opiekunów szpitali przejęły z rąk kościelnych władze świeckie (w Gdańsku – władze miejskie). Szpitalami zarządzali prowizorzy, ludzie cieszący się zaufaniem społecznym. O szpital Bożego Ciała dbał zarząd złożony z czterech prowizorów. Troszczono się nie tylko o fizyczną kondycję podopiecznych, ale również o rozwój duchowy. Istotnymi elementami życia szpitalnej społeczności były modlitwy i nabożeństwa. Datki na działanie szpitali można było składać do tzw. bożych skarbon, które były wystawione w niektórych z gdańskich świątyń.

Położenie zespołu szpitalnego poza murami miejskimi sprawiło, że wielokrotnie był on niszczony – w 1520 roku podczas wojny Gdańska z zakonem krzyżackim, w 1577 roku w trakcie walk z królem Stefanem Batorym. Za każdym razem szpital odbudowywano. W okresie nowożytnym obiekt był sukcesywnie modernizowany. Kolejne uszkodzenia poniósł czas wojen napoleońskich.

Funkcjonowanie szpitali uległo zmianie po tym, jak Gdańsk znalazł się w granicach państwa pruskiego. W 1830 roku lazaret Bożego Ciała uzyskał nowy statut, w którym uregulowano m.in. zasady dożywotniego przebywania w nim – niekiedy bogatsi mieszczanie wykupywali sobie tu miejsce. W 1850 roku rozebrano większość nowożytnych zabudowań, w kolejnych latach zostały one zastąpione przez nowe obiekty, które wraz z rozwojem techniki zyskały dostęp do wody, kanalizacji, elektryczności i gazu.

W XIX wieku wiele dawnych szpitali, często pełniących dotąd rolę przytułków, przeszło proces medykalizacji, czyli stało się placówkami prowadzącymi działalność, którą wyraża współczesne znaczenie słowa „szpital”. Placówka Bożego Ciała nie przeszła procesu medykalizacji.

Budynki zostały zaadaptowane do celów mieszkalnych, przez co wiele pierwotnych rozkładów pomieszczeń uległo zatarciu bądź zniszczeniu.

Podczas II wojny światowej kościół Bożego Ciała ucierpiał niewiele, co sprawiło, że zachował się jego oryginalny wystrój. Wyróżnia się oryginalną bryłą, powstałą w wyniku wielokrotnej rozbudowy, a także bogatym wyposażeniem wnętrza. Warte uwagi są XVII-wieczny ołtarz główny, ambona z 1794 roku, chrzcielnica i prospekt organowy oraz zewnętrzna ambona. Szczególnie cennym zabytkiem jest obraz Hansa Vredemanna de Vriesa Alegoria grzechu i zbawienia (1596).

Kościół od 1947 roku użytkują wierni Kościoła polskokatolickiego (diecezja warszawska).

Wyodrębnił się on w drugiej połowie XIX wieku w środowisku amerykańskiej Polonii, na fali sprzeciwu wobec dogmatu o nieomylności papieża. W Polsce zaczął tworzyć struktury w okresie międzywojennym. Podstawą doktryny polskokatolicyzmu jest Deklaracja Utrechcka Biskupów Kościołów Starokatolickich (1898). Celibat duchownych jest dobrowolny, a liturgia sprawowana w języku polskim.

Proboszczem parafii pod wezwaniem Bożego Ciała jest ksiądz Rafał Michalak.